به گزارش مشرق، در برنامه‌ریزی‌ها و سیاستگذاری‌های اقتصادی، یکی از مهمترین نیازها، آمار و اطلاعات از بخشهای مختلف اقتصادی و نیز ویژگی بخشهاست و چون در تمام اقتصادها در سطح ملی، بخشی از فعالیتها پنهان است، بدون در نظر گرفتن آن بخش، اجرای برنامه‌ها با اخلال مواجه می‌شود.برای لحاظ کردن بخش پنهان، روشهایی برای تخمین آن ارائه شده که اجرای هریک، هزینه‌های هنگفتی را در بردارد که به دلیل فواید اندازه‌گیری اقتصاد پنهان، در کشورهای مختلف هزینه‌های بسیار زیاد برای برآورد آن صرف می‌گردد. ضمن اینکه، دولتها مایلند از وضعیت عرصه‌های مختلف کشور خود از جمله اقتصاد با خبر باشند و از پشت‌پرده فعالیتهای اقتصادی نیز آگاهی یابند که شفاف شدن نسبی عرصه‌ها و بخشهای ملی برای دولتمردان ضرورتی انکار ناشدنی است.
بیشتر بخوانید:
آخرین جزئیات از پلمب صرافی‌های غیرمجاز و دستگیری دلالان ارز
با توجه به این ضرورت‌ها، به منظور ارائه روش یا روشهایی برای برآورد بخش پنهان اقتصاد در نیمه دوم قرن بیستم تلاشهای زیادی از سوی نظریه‌پردازان صورت گرفته و روش ها رفته‌رفته تکمیل شده تا به تخمین‌های نزدیک به واقع دسترسی پیدا شود.
در ایران هم بر اساس دستورالعمل تبصره 1 ماده 16 قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، به منظور برآورد حجم قاچاق، روش شکاف عرضه و تقاضا به عنوان اصلی‌ترین روش برآورد قاچاق تعیین شده است. البته در روش دیگر با درنظر گرفتن درصد کشفیات قاچاق هم می‌توان به تقریبی البته نه چندان دقیق دست یافت. بر این اساس عمدتاً با تخمین و برآورد حجم کالاهای قاچاق غیرممنوعه از روش شکاف عرضه و تقاضا که مبتنی بر آمار تولید و واردات رسمی و همچنین آمار تقاضای هر کالا در کشور است استفاده شده و برای برآورد حجم قاچاق کالاهای ممنوعه از روش درصد کشفیات استفاده می‌شود.
روش شکاف عرضه و تقاضا با استفاده از فرمول زیر محاسبه می‌شود:
عرضه کل- تقاضای کل= شکاف عرضه و تقاضا
در این روش «عرضه کل» عبارت است از «تولید در داخل» بعلاوه «واردات» و «تقاضای کل» عبارت است از «مصرف» بعلاوه «صادرات».
برای استفاده از این روش لازم است که آمار و اطلاعات تولید، مصرف، واردات و صادرات در دسترس باشد. با توجه به اینکه در تمام گروه‌های کالایی غیرممنوعه آمار تولید و مصرف در دسترس است لذا حجم قاچاق در این گروه‌های کالایی با استفاده از روش شکاف در عرضه و تقاضا برآورد می‌شود.
برآورد حجم شکاف عرضه و تقاضا در سال 1387 و سالهای 1395-1392 (میلیارد دلار)
ناگفته نماند که این روش تخمین برآورد نیز دارای خطا است و با توجه به تخمین در تعیین میزان تقاضای کل درخصوص هریک از کالاها و مشکلات آماری در این بخش، می‌توان درصدی خطا برای این تخمین و برآورد در نظر گرفت.
از سوی دیگر در نقاط دیگر دنیا و کشورهای مختلف برای دقیق‌تر شدن آمارهای بخش پنهان اقتصاد که شامل قاچاق کالا نیز می‌شود، روش‌های متنوع دیگری هم به کار گرفته می‌شود و در برخی موارد با تلفیق داده‌ها و استفاده از روش‌های تقاطع‌گیری سعی در نزدیک‌تر کردن آمار برآوردی به واقعیت موجود شود. به عنوان مثال یکی از روش‌های دیگر تخمین و برآورد حجم کالاهای قاچاق ورودی به هر کشور، اختلاف آمار صادرات گمرک کشورهای دیگر به مقصد آن کشور با میزان واردات رسمی ثبت شده در گمرکات آن کشور است. در این روش ابتدا باید میزان واردات رسمی کشور را از طریق گمرک به دست آورد و با گزارش‌های گمرکات کشورهای صادر کننده مقایسه کرد.
در این مقایسه طبیعتا میزانی که در گمرک مقصد ثبت نشده، ولی در کشور مبدا ثبت شده به عنوان قاچاق ورودی محسوب می‌شود. البته در این روش هم انتقاداتی به نحوه محاسبه قاچاق وجود دارد؛ از جمله اینکه اطلاعات ثبت شده در گمرکات کشورهای مختلف مبانی زمانی یکسانی نداشته و حتی از دقت متفاوتی برخوردار است.
مقایسه برآورد حجم شکاف عرضه و تقاضا در سال 1387 و سالهای 1395-1392
